Put moj — Ibrahim Novalić
23. 3 — 13. 4. 2023.
Značaj umjetnosti lbrahima Novalića u kontekstu ukupnog bosanskohercegovačkog pejzažnog slikarstva
Na tradiciji bosanskohercegovačkog pejzaža razvila se i umjetnost lbrahima Novalića, slikara srednje generacije. Krajolik Hercegovine je njegova polazna inspirativna tačka, nastavljajući tamo gdje su stali drugi naši veliki slikari ovog žanra. Međutim, Novalić je poetiku pejzaža dodatno razvio uvodeći neke nove stilske karakteristike i veoma inovativne dekorativne akcente koji u njegovom slikarstvu ne predstavljaju samo detalje, već ga i prožimaju dajući svemu tome sasvim novu dimenziju likovnog promišljanja. Njegov pejzaž nije banalni isječak prirode, ograničena predstava, komad zemlje koji treba da stane u slikarski kadar. Njegova percepcija o tome šta je pejzaž puno je šira i obuhvatnija od uobičajnog razumijevanja tog problema. On teži fizičkoj, odnosno, kompozicijskoj širini (pejzaž kao ekvivalent pojmu prostranstva)i metafizičkoj dubini pogleda koji ne traži ograničenost već bezgraničnost.
Pejzaž jeste forma, ali forma koja se stalno razvija, organska cjelina koja ima svoj ritam i koju slikar uobličava na osnovu svoje vizije prirode. lbrahim Novalić pejzaž shvata kao nešto što oplemenjuje ljudsko poimanje prostora i slobode (za razliku od današnjeg urbanog prostora). Jedan takav pristup ima i svoju univerzalnu romantičarsku osnovu da se od pejzaža obuhvati što više i da on bude duhovno što sadržajniji, a ne samo realistički akcentovan.
lbrahim Novalić poseže za metodom obezvremenjivanju pejzaža kroz apstraktne forme, a sve u cilju da se pejzaž shvati i prihvati kao duhovna cjelina, ali i da se istaknu neke karakteristike hercegovačkog podneblja. lako njegovi pejzaži sadrže poetsku istančanost, oni su u isto vrijeme i monumentalni zbog širine vizije o onome što pejzaž treba da bude. Ali ono što nam prvo pada u oči jeste tehnika izvođenja uljane slike i njen kolorit koji je veoma raznolik u nijansama i bogat u svom intenzitetu, Ne radi se o poentilističkim prelazima, ili snažnom suprostavljanju oblika, već zavisno od umjetnikovog doživljaja onoga što vidi, ili u ovom slučaju onoga o čemu promišlja, on ,,dozira” bojene intenzitete onoliko koliko je dovoljno da se prirodna bujnost shvati kao nepregledna koloristička igra, prepuna bojenih titraja koji stalno mijenjaju svoje vizuelne vrijednosti.
Ponekad umjetnik ističe tamnije valere, a koji su prisutni samo onda kada se potencira pejzažna dramatizacija, ili kada su prisutni simbolički i nadrealistički akcenti. Gledajući sa te strane, rekli bismo da umjetnik u nekim svojim radovima više oblikuje bojom i masama, negoli linijom. Međutim, to varira, ali nikada ne prelazi, i to je važno naglasiti, u kolebanje, već u promišljene postupke, u skladu sa zahtjevima motiva i onoga što se s njim želi postići. To i jeste ono što privlači u slikarstvu lbrahima Novalića, sasvim uočljiva namjera konciznog sprovođenja likovne ideje na osnovu inspirativnog momenta koji može nekada biti potaknut čisto lirskim raspoloženjem, a nekada uzbudljiv otkrivanjem likovnih ekspresija. Balans između ova dva pristupa je svakako uočljiv ali ne i previše naglašen jer pejzaže lbrahima Novalića gledamo kao usklađene cikluse bez narušavajućih varijacija i gdje je sve usmjereno ka jedinstvenoj umjetničkoj poruci.
lbrahim Novalić je slikar koji motivu prilazi na jedan višeslojan način zadržavajući se na ontološkim karakteristikama hercegovačkog pejzaža, a koji je oduvijek bio izazov za umjetnike i to iz više razloga. Kao prvo, predstavljanje kamena je u slikarstvu oduvijek imalo određen skulptorski izraz i teško je pronaći nekog našeg slikara koji je tom problemu prilazio plošno i kroz dvo dimenzionalno nanošenje pigmenta na platno. Obično se materijalnost kamena ističe kroz debele i reljefne pastozne nanose boje, gdje se na mimetički način želi predočiti struktura kamena. Iako Novalić nije prevashodno slikar kamena, on tom motivu prilazi na jedan sasvim nov način. Za njega kamen nije samo kamen, već ,,živa” matrica koja ima svoje organske zakonitosti, koja prožima pejzaž i na kraju se formira u upečatljiv likovni znak.
Kada, recimo, slika izvor rijeke Bune, on ogromne kamene stukture ne prezentira statično, spomenički, već kao krvne žile pejzaža. U krajnjoj liniji to prevazilazi uobičajnu predstavu kamena i vodi nas prema metafizičkom uosjećavanju, što je kapitalan kvalitet više u Novalićevom slikarstvu. Jer, dinamički predstaviti neživu materiju poput kamena, u ovom slučaju kroz veoma kompleksne likovne postupke i slikarske bravure, govori o tome da je umjetnik krenuo pravcem predstavljanja pejzaža kao duhovnog odraza iskonskog doživljavanja prirode, prirode kao Božije kreacije, vječne tajne koja će nas uvijek inspirisati i kojoj ćemo se uvijek vraćati. A upravo je zadatak slikara da posmatrajući predoči ono što obično oko ne može vidjeti i što možemo samo pretpostaviti. Te nevidljive duhovne silnice Novalić materijalizuje kroz veoma interesantan likovni postupak, a koji prepoznajemo i u poetici islamske arabeske koja je isto tako stilizovan i nevidljiv, krajnje apstraktan odraz prirode. Zato u njegovim pejzažima uočavamo elemenat “kamene čipke” za koju možemo tvrditi da predstavlja i realnu pejzažnu strukturu, kao i duhovnu arabesku koja oslikava našu metafizičku fascinaciju prirodom. Ta skrivena arabeska pejzažne strukture odraz je umjetnikovog osjećanja prirode i njene raznolikosti. Zbog toga Novalićeve slike koketiraju sa apstraktnim, jer samo na taj način možemo dokučiti skrivenu esenciju prirode, odnosno, ono što osjećamo, ali ne vidimo.
Osim ove kvalitativne dimenzije, u njegovom slikarstvu uviđamo simboličke elemente bošnjačke materijalne kulture, nišane i građevine, a prije svih arhitektonske simbole Hercegovine poput stare konjičke ćuprije, ili Starog mosta u Mostaru. U tim slikama osjeti se duh prošlih generacija koje su svojim rukama izgradile te spomenike i učinile ih bezvremenim, simbolima ljudske plemenitosti, a koje Novalić obrađuje sa određenom romantičarskom sjetom podsjećajući nas na umjetnost velikog njemačog slikara Kaspara Davida Fridriha koji je želio kroz svoje slikarstvo oživjeti duhove praotaca i jednog izgubljenog vremena.
Zato je Novalićevo slikarstvo, između ostalog, i traganje za sopstvenim identitetom unutar simbola kolektivnog sjećanja i svih ostataka materijalne kulture koji nas definišu u sadašnjosti, a koji moraju biti umjetnički eksteriorizirani i uzdignuti na nivo simbola da bi bili primjećeni na jedan poseban način.
Kod ovakvih motiva osjeća se određen upliv nadealističkog koncepta redanja simboličkih sadržaja u njihovom međusobnom odnosu i ukupnom značenju, a što je, u ovom slučaju, upotrebljeno kao snoviđenje onog prošlog i onog bitnog u našoj tradiciji, stvarajući viziju simbola koji govore i koji nam se obraćaju, nezapostavljajući usput i njihovu jedinstvenu estetiku.
Ukupno gledajući, slikarstvo lbrahima Novalića prožeto je poetskom fantazijom, lirskom apstrakcijom i nadealističkim akcentima tvoreći na kraju veoma originalan i prepoznatljiv likovni izraz, baštinujući najbolje tradicije našeg pejzažnog slikarstva, sa jedne, i sasvim osobene i originalne slikarske vizije, sa druge strane. Zbog toga ovi kvaliteti svrstavaju rad lbrahima Novalića u sam vrh bosanskohercegovačkog slikarstva.
KENAN ŠURKOVIĆ
| Historičar umjetnosti |